Handelstekort en de ‘wereld’ status van Nederland in de gasindustrie

Nederland heeft in 2018 voor het eerst meer aardgas geïmporteerd dan geëxporteerd en boekt daarmee een handelstekort van 2,1 miljard. Dit werd in november vorig jaar al voorspeld, maar is afgelopen week bevestigd en onderbouwd met (voorlopige) cijfers door het CBS. Hoe gaat Nederland dit handelstekort oplossen? En dat is niet het enige probleem dat de verandering van de gasindustrie door het klimaatakkoord teweegbrengt. In dit artikel zoomen we in op de huidige en toekomstige gas-status van Nederland. 

1. Uitleg huidige gassituatie
2. Verlies exportstatus (Nederland behoorde tot top 5 grootste gasexporteurs)
   • Productie Groningen fors verminderd
   • Hoog Calorisch gas nodig (Import vanuit Rusland en Noorwegen)
   • Van exporteur naar importeur (keerpunt in 2018)
3. Vraag naar gas neemt toe
4. Lange termijncontracten niet voldoende voor vraag
5. Nederland blijft belangrijke rol in (gas)industrie spelen. (Kansen)

Uitleg huidige gassituatie

In Nederland gebruiken we ongeveer 2300 tot 2600 m3 per hoofd van de bevolking. Hiermee staan we op positie 19 op de wereldranglijst van de 113 landen.  Dat we als relatief kleine landje zo hoog staan komt o.a. doordat in 1959 de gasbel in Groningen werd ontdekt. Hierdoor kreeg Nederland een belangrijke rol als gasproducent. We konden ons eigen land makkelijk voorzien van gas en er werd snel een gasnetwerk aangelegd. Anno 2019 is nog steeds 95% van de Nederlandse huishoudens aangesloten op het gasnetwerk.  De verdeling van energieverbruik in Nederland is ongeveer als volgt.

• 51% huishoudens
• 32% industrie
• 15% elektracentrales
• 2% overig

In het klimaatakkoord is aangegeven dat we om tegemoet te komen aan de vermindering van CO2 uitstoot ‘van het gas af moeten’. Het aardgasvrij maken van een land dat voor een groot gedeelte gas georiënteerd is vergt enorm veel van de inwoners, huiseigenaren en de overheid.  Het heeft niet alleen effect op de manier van wonen, maar verandert ook onze positie op de internationale energiemarkt. Terwijl de vraag naar gas blijft toenemen verlaagt Nederland de gaswinning voor export en worden we afhankelijker van de import van Russisch gas. Daarnaast zijn er ook te weinig lange termijncontracten voor gas levering. Wat problemen kan opleveren als de gasprijs stijgt.
Hoe gaan we hier mee om?

Verlies exportstatus (Nederland behoorde tot top 5 grootste gasexporteurs)

Dat we onze exportstatus langzaam aan het verliezen zijn komt doordat de gaskraan in Groningen wordt teruggedraaid. De gaswinning is in de afgelopen 6 jaar al gehalveerd en wordt 2030 helemaal stilgelegd. In 2018 werd er 20,1 miljard kuub gas geëxporteerd met een waarde van 11,2 miljard. Ondanks de lagere exportcijfers is er door de hogere marktprijzen meer omzet behaald. Nederland zal nog tot 2030 gas leveren aan Duitsland, Frankrijk en België, omdat met deze landen leveringsafspraken gemaakt zijn. Omwille van deze contracten kan de gaskraan ook niet eerder helemaal dicht.

Van exporteur naar importeur en tussenpersoon

Het “laagcalorisch gas” uit Groningen is geschikt om huizen en kantoren te verwarmen. Echter hebben we voor de Nederlandse industrie “hoogcalorisch gas” nodig, waarbij meer warmte vrijkomt bij de verbranding.  Omdat Nederland niet genoeg hoogcalorisch gas heeft, importeren we dat uit Rusland en Noorwegen. Vorig jaar werd bijna 56 miljard kubieke meter aardgas geïmporteerd, een ruime verdubbeling ten opzichte van 2012. Rusland gaat daar een steeds grotere rol in spelen. Dat komt omdat Noorwegen niet meer kán leveren, maar Rusland juist inspeelt op toenemende Europese vraag. De Russische maatschappij Gazprom breidt juist haar pijpleidingen uit met de Nord Stream 2.

Vraag naar gas neemt toe

De vraag naar gas zal niet direct afnemen. Sterker nog: de vraag naar gas zal de komende jaren nog toenemen. Dat komt door:

• Economische groei (Nederland)

• Verduurzaming landen traditionele fossiele bronnen
• Wereldwijde elektrificatie

De stijgende gasvraag komt door de economische groei van het land, maar ook door de pogingen van andere landen om de luchtvervuiling terug te dringen spelen een rol. Landen die met verduurzaming bezig zijn, zullen allereerst van kolen en aardolie af willen stappen omdat deze grondstoffen niet ‘groener’ te winnen zijn. In eerste instantie zullen ze over gaan op gas. Voor gas bestaan er wel alternatieven en daarom zal er altijd vraag zijn naar (groen)gas. Daarnaast zorgt de toename van de elektrische apparaten ook weer voor een toename van het gas. Voor het opwekken van elektriciteit in Nederland is aardgas namelijk de grootste energiebron. De inzet van gascentrales in Nederland zal de komende jaren zelfs mogelijk toenemen om de elektriciteitsvoorziening veilig te stellen.

Lange termijncontracten niet voldoende voor vraag

Nederland is altijd een gasexporteur is geweest, waardoor er in Nederland niet goed nagedacht is over het importbeleid van gas en welke contracten daarvoor geschikt zijn. Hier ligt nog een aandachtspunt. België heeft 36 procent van de gasvraag met lange termijncontracten afgedekt. Duitsland 64 procent en Italië met 74 procent. Slechts 0,4 procent van de verwachte gasvraag in 2023 is afgedekt door langetermijncontracten.  Het kabinet neemt hier geen vast standpunt in en laat het over aan de industrie.  Via het TTF kunnen bedrijven op korte termijn extra gas bijkopen. Op dit moment is er genoeg gas voorradig en zien energieleveranciers geen probleem. Dit is een korte termijn gedachte. De algemene verwachting is dat de gasprijzen de komende jaren gaan stijgen. Dit in combinatie met een daling van de voorraad kan serieuze problemen veroorzaken.

Nederland blijft belangrijke rol in (gas)industrie spelen

Er zijn verschillende redenen dat Nederland de komende jaren nog een belangrijke rol zal spelen in de gasindustrie. Ook al wordt de gaswinning afgebouwd, veel gas dat in Europa wordt verbruikt zal alsnog langs Nederland gaan. Dat komt omdat het gas dat van Rusland naar bijvoorbeeld Frankrijk of België gaat ook nog via Nederland gaat omdat dit niet ‘direct’ te gebruiken is. Ook als er wordt overgaan op waterstof zullen België en Frankrijk afhankelijk zijn van het leidingennetwerk van Nederland. Transport van waterstof gaat ook via het huidige leidingensysteem.

Conclusie: Bepaal de marktpositie, innoveer en kijk vooruit

Door de huidige situatie is er geen evenwicht en komt de import /export verhouding scheef te liggen. Kortom: we worden afhankelijker van import, terwijl de vraag naar gas (door de economische groei in ons land) in 2018 toenam. Deze voorspelling zet zich de komende jaren voort.

Het is ons inziens erg belangrijk om de balans te hervinden in gasproductie en gasverbruik. We kunnen er niet omheen dat wij als Nederlanders minder gas moeten gaan gebruiken. Dit wordt in het klimaatakkoord nagestreefd. Maar let op: We zullen ook een nieuwe rol moeten opeisen als het gaat om de gas. Het veld ligt open en de posities op de markt worden opnieuw bepaald. Het is taak van de Nederlandse overheid om een rol op te eisen. Wij Nederlanders zijn staan bekend als een innovatief volk. We kunnen veel betekenen op het wetenschappelijk vlak van de energietransitie. Laat we deze positie ook vooral innemen.