Eigenzinnige minister van energie verdwijnt van toneel vlak voor zijn grand finale

DEN HAAG (Energeia) - Populair heeft hij zich niet echt gemaakt in de energiesector: de gisteren opgestapte minister Brinkhorst van Economische Zaken. De door hem ontworpen splitsingswet is voor velen in de sector een gruwel. Aan de andere kant: er zijn ook grote voorstanders van deze wet. In ieder geval kan niemand zeggen dat hij niet hard heeft gewerkt in de drie jaar dat hij minister was.Eén van zijn eerste daden na zijn aantreden in mei 2003 was het uitstellen van de vrijmaking van de energiemarkten voor consumenten naar 1 juli 2004. Voorzitter Wim Dik van het Platform Versnelling Energieliberalisering was er zo woest over dat hij opstapte. Niet lang daarna kwam Brinkhorst met de Implementatie en Interventiewet (I&I-wet). Die wet, die ook per 1 juli 2004 inging, regelde onder meer het toezicht op de energiesector. De Tweede Kamer fietste er ook nog een groot aantal amendementen in.Totaal onverwachts kwam Brinkhorst in maart 2004 met het plan om de energiebedrijven op te splitsen in een netwerkgedeelte en een commercieel deel. Het verzet van bedrijven als Nuon, Essent, Eneco en Delta was, en is nog steeds, heftig en de lobby-campagne tegen het plan was ongekend hard. Het voorstel werd in april van dit jaar door de Tweede Kamer aangenomen. De Eerste Kamer zou er later dit jaar over stemmen, maar de vraag is of dat doorgang kan vinden nu het kabinet demissionair lijkt te worden.Verder is onder leiding van Brinkhorst de Gasunie gesplitst in een leveringsdeel en een transportpoot. De transportpoot is geheel in handen gekomen van de Staat. De oppositie mopperde wat over het bedrag van EUR 2,7 mrd dat de staat heeft betaald om de aandeelhouders Shell en Esso uit te kopen. Maar dat geluid is verstomd. Een verdere opsplitsing van het leveringsdeel, zoals oorspronkelijk het plan was, hoefde voor hem niet.Brinkhorst was ook niet te beroerd om de energiebedrijven ter verantwoording te roepen als het mis leek te gaan. Dat heeft hij twee keer gedaan. De eerste keer was in 2003 aan de vooravond van de opening van de markten. De bedrijven moesten plechtig beloven dat het geen chaos zou worden. De tweede keer was in januari 2005 toen duidelijk bleek dat de bedrijven grote administratieve achterstanden hadden. Die moesten voor 1 juli worden opgelost, zo stelde de minister. De minister heeft altijd volgehouden dat de liberalisering van de energiemarkten een succes was.Ook ging hij naar Roemenië en Bulgarije om te zorgen voor voldoende emissierechten.

Een echt groene minister is hij echter niet geworden, hoewel hij zelf vond dat hij de tweede milieuminister van het kabinet was. Brinkhorst was niet te beroerd om subsidies voor groene stroom snel af te schaffen als de omvang daarvan uit de hand dreigde te lopen. Veel kritiek uit de duurzame hoek kreeg hij toen hij de subsidies voor grootschalige biomassa en windmolens op zee plotseling stop zette. Ook zonne-energie kon niet op veel sympathie van de minister rekenen. "We wonen hier niet in de Sahara." Verder leek hij weinig problemen met kolen- en kerncentrales te hebben. Hij heeft hard getrokken aan de bouw van een kolencentrale voor de energie-intensieve industrie. Dat project, dat getrokken wordt door oud-Hoogovens topman Fokko van Duyne, is nog niet afgerond.Brinkhorst liet zich voorstaan op zijn Europa-gezindheid en voegde ook hier de daad bij het woord. Hij heeft zich ingespannen om een Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt van de grond te krijgen. Dat project loopt ook nog, maar in ieder geval komt er een marktkoppeling met België en Frankrijk. En er worden kabels getrokken naar Noorwegen. Toch opmerkelijk dat zijn belangrijkste voorstel, de splitsing, zo weinig Europees lijkt. Tot nog toe zijn er weinig lidstaten die er over denken om hun energiebedrijven ook in tweeën te hakken.Een harde werker maar ook arrogant. Dit zijn de steekwoorden die bij velen opkomen als ze de naam Brinkhorst horen. Kritiek, zoals die op het splitsingsvoorstel, leek hem niet veel te deren. Hij vond nu eenmaal dat hij de maatregelen moest nemen die hij wilde nemen. Zijn visie was die van een sterke overheid naast een sterke markt. Hij hield ook niet zo van het Nederlands 'gepolder'. Als het over Nederland ging was de toon sowieso vaak negatief. 'We werken te kort, we zeuren te veel', dat soort opmerkingen. Van economie had hij niet veel verstand maar op bestuurlijk en juridisch gebied was hij goed ingevoerd.Dat hoge toontje wekte niet zelden ergenis, ook in de Tweede Kamer. Tegen de leden van de SP had hij een onverklaarbare haat opgebouwd. Hij heeft de Kamerleden in de Eerste en Tweede Kamer regelmatig flink te kijk gezet. Toch kwam hij er altijd mee weg. Door de vrolijke manier waarop het reacties op zijn kritiek wegwuifde. Hij deed het voorkomen alsof het 'slip of the tongues' waren en alsof hij het allemaal niet zo kwaad meende. "Dat zeg ik in alle vriendelijkheid", zei hij dan, nadat hij met een snoeiharde beschuldiging was gekomen.De grand finale van zijn ministerschap kan hij helaas niet meer meemaken. Dat zou de behandeling van de splitsingswet in de Eerste Kamer zijn geweest. Hij beschouwt dit zelf ook als zijn pièce de résistance, zo zei hij laatst in een interview met de Volkskrant.

Op het ministerie van Economische Zaken is het ondertussen 'business as usual', zo zegt een woordvoerder. Verwacht werd dat er vanochtend tijdens het kabinetsberaad een plaatsvervanger voor Brinkhorst aangewezen zou worden, maar dat is er nog niet van gekomen. De namen van de VVD-ministers Gerrit Zalm, Hans Hoogervorst en Sybilla Dekker worden genoemd. Ook Brinkhorst zelf lijkt niet echt wakker te liggen van zijn afscheid. Hij leek de afgelopen weken ook al wat vooruit te lopen op zijn komende pensioen. Met een vrolijk gebaar nam hij gisteren afscheid van de aanwezige pers. Hij wil iets met Europa gaan doen, zo zei hij nog.Copyright©, Energeia, 2006